Mmetse goba ditoro, go tse pedi ke efe ya nnete?

The following document is a translation from here.

The language of translation is Sepedi which is a primary constituent of the following South African Official languages:Tswana and Northern Sotho (and Sepedi itself). These languages are similar to a great extent such that mathematically you can think that Sotho is just the “integral” of Tswana, Sepedi and Northern Sotho… More rigorously:

Mmetse goba ditoro, go tse pedi ke e fe ya nnete?

Mmetse e nale go swana le ditoro ge o thoma go kopana le yona.
Eupša ge nako e sepela, o thoma go e tlwayela, go bonagala go le bjalo mehleng. Ke gopola gore taba ya goba le dihlopha e be e makatša kudu, ke ile ka e tlwayele ka napa ka e kwišia ka ge ke ile ka ithuta go tšwa go ditatamente
tše tharo tša mmetse tša dikgopolo tša go sa fetoge, go fihlela go kgopolo ya dihlopanyana tše dingwe tša go swana le go lekantšha dihlopha le diphlopha bjalo bjalo.

Go tše dingwe ditoro ke ile ka ikhwetša ke le gare ga sehlopha sa batho se segolo-goba ke be ke tsena gare ga lewa le legolo ka moteme?- ke be ke kwa nke nkare ke thoma go bona batho bao ba e sale gonale bophelo ga ba so ke ba bona lefase kantle ga lewa leo ba phelago go lona. Dihlopha di be di swana le bona batho bao, e bile gore lešakana le nale tikanyo yeo e bitšwago ’simetri’ go be go sa makatše.

Go feta moo, ditoro le mmetse di na le go swana ka dilo nyana tše ngwe-ke ra gore lebelela lenaneo leo la ditoro tšeo batho ge ba tsogile bare ba kile ba di lora:

• Dilo tša go sa swarege
• Menagano
• Go bolela ka seo ba se lorilego ga go swane le selo seo ba se lorilego
• bo botse le bobe
• Go tšhaba le go makala
• Go šomiša

Eya, ke nnete gore mmetse ga se toro. Re ka bolela ka dilo tša mmetse tšeo di naleng mengwaga ya dikete le dikete di le gona go swana le ’Pythagorean triples’ yeo e tšwang ditafoleng tša ma Babilona, di nnetefatšo goba bohlatse bjoo bo bitšwago ’Euclid’, khutlotharo yeo e šomišwago go hwetša di ’coefficients’ tša di ’powers’ tša (a + b). Dilo tše ka moka di ka bonala di le ditoro go bao ba tlileng ka tšona ka ge dihlopa tša mmetse le tsona di fo swana le ditoro, eupša ditoro di tsebagala ka go fela ka pela, dilo tša mmetse ke dilo tšeo di fetšago mengwaga le mengwaga tša go dirwa ke batho.

E kaba e le gore botelele bja tsebo ya mmetse, yeo e dirilweng ka nnete fela e leng moswananoši go ya ka hlalošo ya yona, e kaba e le toro goba nnete? Goba o nyaka gore toro ke seo se diregang bophelong, le ge mmetse e fo ba kakaretšo
e kaba e le nnete? A re thome mo, ekaba ditoro e le nnete? Eya, dikwagala bjalo ka nnete,le di ’EEG’ (tekhniki ya go bala ka tša monagano) di re go nale seo se diragalang go motho yoo a lorago. Eupša, ga go na tsela ya go rekhota seo motho a se
lorileng. Motho ge a re o lorile se le se, o ka se mo fetole wa re o nale maaka goba nnete, e bile go feta moo, le dikgopolo tša dilo tšeo di diragelego ga go na tsela ya go nnetefatša gore motho yoo a bolelago ka tsona o nale nnete na.

Motho o nale go fetola nonwane moo le moo gore e lekane yena. Ka tša bo ’psychology’ taba ya dikgopolo ga e tshepagale. Se se hlaloša gore nnete ya ditoro e nale bohwirihwiri. E bile ga go seo o ka se dirang, go hwetša nnete ya seo motho a bolelang ka sona ge e le gore o bolela
ka dikgopolo goba ditoro tša gagwe. Bonnete ba toro ke toro ka bo yona. Se se hlaloša gore e kaba selo seo motho a
se lorileng se modiragetše eupšsa toro e fo ba nnete nako yeo o robetšego, ge o tsoga, bonnete ba toro bofela le boroko, ka ge ga gona motho yo a e boneng ka ntle ga wena.

Go swana le mmetse, bonnete bja yona bo hwetšagala nakong yeo o sa dira dipalo, ka ge o kopanya bopaki wa fetša ka go ahlahla bohlatse/bopaki bjagago ka di iri le di iri, goba matšatši le matšatši a mantši. Mmetse ga e swane le ditoro ka ge o gona go boela wa dira seo o se direlego maloba eupša toro e fo fela ge o tsoga. E kaba se se hlaloša gore mmetse ga e swane le ditoro? ’Hamlet’ ge a bolaya ’Polonius’ e kaba e le seo se diragalang nakong yeo, babapadi ba padi yeo ga ba bolawi ka nnete. E kaba se se laetša gore mmetse e foba toro ya mohuta yo mongwe?

Ekaba ditoro e le mehuta ye ngwe ya dipapadi? O ka re ditoro ga di diragala ka ntle le taolo ya molori. Gwa makatša gore bangwadi ba di padi ba re babapadi ba nale bokgoni bja go tseba gore ke efe karolo ya bohlokwa papading. Ba boeletša bare bokgoni bjo ga bo lekane le di padi goba dipapadi tšeo ba di ngwalang. Dipapadi goba dipadi tšeo badingwalang di nale dilo tše
dintši tšeo di swanago le ditoro, nke nkare tekhnolotšhi e netefatša ditoro.

Se se ra gore ditoro gase maka eupša ge ba bolela ka tšona e ka ba e le maka. Balori bona ba ikwa ba phela torong eupša seo se fela ge toro ya bona e fela ge ba phafoga borokong. Mmetse, ka le tsogong le lengwe, e ka dirwa bonolo monaganong wa motho yoo a ikemišitšego. Setori sa mmetse ga se fetoge ge o phafoga borokonog, se dula se le bjalo. Ge se fetoga e ba e le gore se be se sa kwišišega ga botse.

Bonnete ba mmetse ga bo swane le dilo tšeo re di bonang mehleng (le ditoro), ka ge mmetse e nale poeletšo e sa fetoge, ka tsela ya go makatša, e bile poeletšo ya gona e kgonagala go direga mengwaga e mentši ya dikete le dikete, e le gore maleme, maitshwaro le go e hlagiša go fetoga mehleng. Le mmino ga o tšee felogo mmetse.